Ընտրյալ հոդվածներ Հայաստանյան մամուլից

Հոդված 5. «ԿԵՂԾ ԿԱՏԵԳՈՐԻԱ»
Հայկական Ժամանակ, 7.05.2008

Անկախության առաջին տասնամյակի ընթացքում շատ էր չարչրկվում, այսպես կոչված, «ազգային գաղափարախոսությանե թեման` արձագանքելով որին առաջին նախագահը իր մի հարցազրույցում կարծիք էր հայտնել, թե ազգային գաղափարախոսությունը «կեղծ կատեգորիաե է: Տեր-Պետրոսյանի այս կարծիքը ժամանակին բուռն հակադարձների եւ մեղադրանքների առիթ հանդիսացավ: «Ազգային գաղափարախոսությանե այն ժամանակվա կողմնակիցները, սակայն, այդպես էլ չկարողացան ոչ միայն քիչ թե շատ ընդհանուր ճանաչում ստացած որեւէ նախագիծ առաջարկել այդ առումով, այլեւ նույնիսկ չկարողացան համաձայնության գալ այն հարցի շուրջ, թե ի՞նչ է «ազգային գաղափարախոսությունե կոչվածը: Առաջարկվող տարբերակների մեծ մասն էլ կա՛մ ուղղակի միագաղափար հասարակության նկատմամբ կարոտախտի արտահայտումներ էին, կա՛մ էլ հայոց պատմության մայրուղային միտումների իմաստավորման հետ շատ քիչ աղերսներ ունեցող մտացածին կաբինետային սխեմաներ: Այդպես էլ այդ թեման մոռացվեց գնաց: Իսկ ինչո՞ւ այդ մասին հիշեցինք այսօր: Պարադոքսը նա է, որ եթե առհասարակ «ազգային գաղափարախոսությանե մասին կարող է խոսք լինել, ապա դրա հիմքերը տվեց նույն Տեր-Պետրոսյանը Համաժողովրդական երկրորդ կոնգրեսի իր ելույթի այն մասում, ուր արմատական քննադատության ենթարկեց Եվրոպայի քաղաքականությունը, եւ որը ուժեղ տպավորություն թողեց ներկաների վրա: Ճիշտ է, «գաղափարախոսությունե բառն այստեղ լայն իմաստով պետք է հասկանալ ոչ որպես աշխարհայացքային ու քաղաքական որոշակի դրույթների կուռ համակարգ, որը զարգացած հասարակությունում չի կարող միակը ու բոլորի համար նույնը լինել, այլ որպես մոբիլիզացնող ու կոլեկտիվ ստեղծագործականության մղող ոգեշունչ գաղափար, որը միաժամանակ համահունչ է հայոց մշակույթի եւ պատմության ընդհանուր գծին: Իհարկե, Եվրոպան մեզանում շատերն են քննադատել, բայց այդ քննադատությունը եղել է միանգամայն այլ բնույթի՝ հիմնականում պատճենելով ռուսական պահպանողականների հակաժողովրդավարական թեզերը «հատուկ ուղուե մասին: Դրանք հայկական մշակույթի հետ որեւէ կապ չունեն: Հայերը դարերից ի վեր ընտրել են արեւմտյան արժեքները (հելենական, քրիստոնեական, լուսավորչական): Այդ արժեքները ունիվերսալ են եւ էությամբ նույնն են բոլոր ժողովուրդների մոտ: Բայց, միաժամանակ, մենք երբեք չենք եղել այդ արժեքների պասիվ սպառողը միայն, այլ արեւմտյանի մեջ ձգտել ենք կառուցել մեր սեփական համակարգը՝ հաճախ հակադրվելով հենց նույն Արեւմուտքին որպես ավելի իդեալիստ նույն արժեհամակարգի շրջանակներում: Մյուս կողմից էլ` մենք նաեւ միշտ ուժերի ներածին չափով փորձել ենք տարածել արեւմտյան ազատական եւ լուսավորչական արժեքները մեր տարածաշրջանում, հանդես ենք եկել դրոշակակրի դերում: 80-ականների մեր ժողովրդավարական շարժումն էլ ընդոծին էր: Ժողովրդավարական գաղափարները, որոնք որդեգրեց այն ժամանակվա շարժումը, իրենց բնույթով զուտ ազգային չէին, ունիվերսալ էին, սակայն նրանց ծագումը էքսպորտային չէր. ոչ ոք չէր սովորեցրել մեզ հասարակության ժողովրդավարական ինքնակազմակերպման ձեւերը, դրանք հասունացել էին մեր հասարակության զարգացման արդյունքում մեր հայկական մշակույթի ավանդույթների հիման վրա: Եւ այսօր էլ մեր ձգտումը դեպի ժողովրդավարություն եւ ազատ հասարակություն ոչ թե պայմանավորված է արտաքին հանգամանքներով, այլ մեր հասարակության խորքային ներքին պահանջարկով: Այդ իսկ պատճառով մեր պայքարը հիմնվում է նախ եւ առաջ մեր ներքին ռեսուրսների վրա, եւ մենք իրավունք ենք վերապահում քննադատել Եվրոպան, եթե նա դավաճանում է մեր ընդհանուր արժեքները: Իսկ առհասարակ մեզ համար նոր չէ այն իրավիճակը, երբ մենք պայքարում ենք արեւմտյան արժեքների համար՝ լքված հենց Արեւմուտքի կողմից: Սա, կարելի է ասել, տիպիկ հայկական իրադրություն է: Բայց դրանից մենք ոչ թե պետք է ընկրկվենք, այլ ավելի ոգեշնչվենք: Եւ այս պարագայում մեր առջեւ բացվում է հանրային ստեղծագործականության լայն դաշտ: Մենք ոչ միայն կերտելու ենք մեր ազատ եւ անկախ Հայաստանը ի հեճուկս ներքին եւ արտաքին գաղութատիրական մտածողության կրողների, այլեւ ինչ-որ առումով պետք է ձգտենք մեր պայքարով բացահայտել ու խարխլել նաեւ եվրաբյուրոկրատիզմը եւ եվրասովետականությունը, վերազգային բնույթ տալ մեր պայքարին:

ՈՒՍՏԱ ՀՐԱՆՏ

Հին Ջուղա

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը քննում է Հին Ջուղայի հայկական գերեզմանատան ոչնչացման հարցը, տեղեկացրեց պատմաբան, հայ ճարտարապետության հայտնի մասնագետ Սամվել Կարապետյանը։ Այդ մասին հաղորդում է Նովոստի-Արմենիան:

Ադրբեջանի իշխանությունների թողտվությամբ Նախիջևանում գտնվող Հին Ջուղայի հայկական հնագույն գերեզմանատունն այլևս գոյություն չունի և վերածվել է ադրբեջանական ռազմականյանի։

«Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն ընդունել է Հին Ջուղայի հայկական գերեզմանատան ոչնչացման մասին հայցը, և դատն ընթանում է արդեն շուրջ երկու ամիս», - չորեքշաբթի «Նովոստի» միջազգային մամուլի կենտրոնում ասաց Կարապետյանը։

Միաժամանակ նա նշեց, որ հայցը ներկայացվել է Ֆրանսիայում գրանցված Արևմտյան Հայաստանի հայերի ազգային խորհրդի կողմից։

«Այս կառույցն իր մեջ է ներառում Ֆրանսիայում և եվրոպայում գործող հայկական մի քանի հասարակական կազմակերպություններ», - պարզաբանեց պատմաբանը՝ ավելացնելով, որ այս գործի հետ կապված բոլոր փաստերն ու վավերագիր ապացույցները հավաքվել և ներկայացվել են «Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող կազմակերպության» կողմից։
Հայկական խաչքարերի զանգվածային ոչնչացումը սկսվել է 1998 թ.-ին, սակայն համաշխարհային հանրության կողմից Ադրբեջանի գործողությունների դատապարտումից հետո ոչնչացումները դադարեցվեցին, որոնք վերսկսվեցին 2003 թ.-ին և 2005թ.
դեկտեմբերին:
Բարբարոսական գործողությունների արդյունքում բազմաթիվ խաչքարեր թաղվեցին
հողի տակ, մյուսները ավերվեցին և նետվեցին Արաքս գետը։
Հին հայկական գերեզմանոցի ընդարձակ տարածքը բուլդոզերներով հարթեցվել է, լիովին ոչնչացվել է 5000 խաչքար այն 10 հազարից, որոնք դեռևս պահպանվել էին 2005-ի դեկտեմբերին։
Ըստ վերջին տվյալների խաչքարների ոչնչացման մասին խոսվեց Հնդկաստանի Նոր Դելլիում կայացած Միջազգային Կոնֆերանսում, ուր մասնակցում էին 54 երկրների 150 մասնակիցներ, որը տեղի ունեցավ դեկտեմբերի 3 ից 5ը , Հայաստանը բարձացրեց Նախիջևանի խաչքարների ոչնչացման և սրբապղծության հարցը:
Միջազգային Կոնֆերանսը ենթադրում է, որ մշակույթային և պատմական հուշարձանների ոչնչացումը՝ ոտնձգություն է մարդկային իրավունքների դեմ:
--
նույն խնդրի շուրջ - այստեղ
Video

…քո ներսի Աստվածը ընդվզում է քո ներսի Սատանայի դեմ, ու նրան չի կանգնեցնում անգամ խաչվելու հեռանկարը: Նա չի ձգտում հրեշտակ երեւալ, նա ցուցադրում է, որ իր ներսում Աստծո եւ Սատանայի պայքարը չի ընդհատվում ու չի ընդհատվելու ոչ մի վայրկյան, եւ նա իր ներսի Սատանային հաղթելու համար ուրիշներին օգնության է կանչում: Նա չի ուզում լինել հերոս, նա ուզում է լինել Քաղաքացի...

(Նիկոլ Փաշինյան, «Երկրի Հակառակ Կողմը»)

Human rights Public figures join hunger strike of political prisoners in Armenia

Eight members of the "Committee in Defence of Political Prisoners" have stated that they join the protest action of 28 political prisoners who had announced a one-day hunger strike as a protest action against the "hypocritical and inconsistent policy of the Council of Europe."

Among those who have joined the protest action are the following persons: well-known film director Tigran Khzmalyan, human rights activist Vardan Arutyunyan, former vice-speaker of parliament and former political prisoner Karapet Rubinyan, commander of special battalion "Shushi" lieutenant colonel Zhirair Sefilyan, chairman of the NGO "Women of Armenia" Gayane Martirosyan and others.

"As a sign of solidarity with our comrades, who continue their heroic struggle for free and democratic Armenia even in prison, we, the members of the 'Committee in Defence of Political Prisoners', announce our own hunger strike on November 20," runs the statement of the Committee.

We remind you that the imprisoned activists of the opposition have declared their intention to hold on November 20 a one-day hunger strike in protest against "inconsistency and hypocrisy of the Council of Europe."

28 activists have disseminated their statement addressed to the Supreme Commissioner for Human Rights of the Council of Europe Thomas Hammarberg and running that despite their deep respect to his person and activities they refuse to meet him. They have motivated their refusal by passiveness of European bureaucratic structures.

The authors of the statement express their bewilderment with the fact that the European structures and, first of all, the Council of Europe, having in their hands a full set of facts about lawlessness and falsifications on the elections, have recognized the officially proclaimed results of the elections, having untied the hands of the ruling administration to launch repressions against their own people, and "to savagely disperse peaceful meetings and hold bloody massacres."

Among the authors of the statement are the former deputy general public prosecutor Gagik Dzhangiryan, former minister on incomes and member of the board of the "Republic" Party Smbat Aivazyan, and other activists of the opposition, namely: Vardan Malkhasyan, Musheg Sagatelyan, David Matevosyan, Samvel Karapetyan, Tigran Melkonyan, Petros Makeyan, Ashot Zakaryan and others.

See earlier reports: "Hammerberg reveals results of studying post-election events in Armenia," "Armenia: rallies in defence of political prisoners continue," "In Armenia, two residents of the city of Maralik go on hunger strike in support of arrested oppositionist," "Armenians of Europe rally in Brussels to protest on events in Yerevan."

Author: Lilit Ovanisyan, CK correspondent
Caucasian Knot information

THE FINAL PHASE OF THE RESOLUTION OF THE KARABAGH CONFLICT

Levon Ter-Petrosyan’s Interview to the A1+ News Agency

Mr. President, in your speech on 17 October you had promised always to keep the society informed about the developments concerning the resolution of the Karabagh conflict. Would it be correct to regard the meeting between the presidents of Russia, Armenia, and Azerbaijan – Medvedev, Sargsyan, and Aliyev – as one such development?

First, I have not forgotten my promise. Moreover, in order to make our conversation more grounded, I would like to remind the readers the appropriate excerpt of the speech: “We are going to witness developments of utmost importance regarding the resolution of the Karabagh conflict in the upcoming several months, which at this stage make our domestic problems secondary. We are going to follow these developments carefully, to assess the adequacy of the steps taken by the Armenian authorities in response to the situation, always to keep the society informed about the process of resolving the Karabagh conflict, and to thwart or minimize the threats to the interests of the Armenian side.” As for your question, the Moscow declaration should definitely be considered as one of the most important developments in the process.

Some people have gotten the impression that the declaration is more of a formality and that it is devoid of any real content.

Only people unfamiliar with the details of the process of resolving the Karabagh conflict can form such an erroneous impression. For experts it is just the opposite - a very telling document, because it clarifies several principal and specific issues. We should also realize that the document is just the tip of the iceberg, and that it has a very comprehensive base, the content of which is not difficult to guess.

Which are the principal and specific issues you referred to?

The very first article of the declaration contains a worrisome formulation, according to which “the conflict in Karabagh will be resolved according to the principles and norms of international law, as well as the decisions and documents adopted on their basis.” It is not the platitude about the “principles and norms of international law” that is the source of concern here, but the mention of the “decisions and documents adopted on its basis.” The latter presupposes, undoubtedly in response to Azerbaijani demands, the Resolution 62/243 of the General Assembly of the UN and the Resolution 1614 of the Parliamentary Assembly of the European Council, which recognize Azerbaijan’s territorial integrity and demand the withdrawal of Armenian forces from Azerbaijani territories adjacent to Karabagh.

The second article of the Moscow declaration states unequivocally, that the Madrid proposal submitted by the co-chairmen of the Minsk Group on 29 November, 2007, will form the basis of the resolution of the Karabagh conflict. Since I have discussed the content of that proposal in detail in my 17 October speech, I am not going to talk about it now. I would like to remind only that the harmonization of the two [relevant] principles of international law – the sanctity of territorial integrity and the right to self determination – is the essence of that proposal.

The preamble and article 4 of the declaration talk about the resolution of the Karabagh conflict through the ongoing direct dialogue between Armenia and Azerbaijan, which in essence defines a new format regarding the parties to the conflict. The declaration thus buries once and for all the resolution adopted during the Budapest summit of 1994, which had recognized Nagorno-Karabagh as a full, third party to the conflict with all the appropriate rights. This means that Karabagh is going to have no role in the subsequent negotiations that are going to decide its fate.

The fact that the two conflicting parties – Armenia and Azerbaijan –have essentially given their consent to the Madrid principles, must, nonetheless, be considered the most important result of the Moscow declaration, which is an unprecedented event in the entire process of [negotiations] to resolve the Karabagh conflict. The problem is that the three previous proposals of the Minsk Group co-chairmen – the “phased plan,” the package deal,” and the idea of a “common state” - have not received the approval of the conflicting parties, and have therefore been taken out of the agenda. Both the “phased plan” and the “package deal” were rejected by Karabagh, while the “common state” idea was rejected by Azerbaijan. The signatures of Serge Sargsyan and Ilham Aliyev on the Moscow declaration signify the beginning to the final phase of the resolution of the Karabagh conflict.

Didn’t you forget the Key West proposal?

The Key West proposal was not an official proposal of the co-chairmen of the Minsk Group. But regardless, that proposal also was not accepted by one of the parties – Azerbaijan.

Doesn’t the Russian initiative contradict the opinion expressed in your latest speech that the decisive role in resolving the Karabagh conflict will be played by the West?

Not at all. Even though the meeting in Moscow is a turning point, it is just the beginning of the process. The process now continues in Europe, and it will in all likelihood end in the United States in December. In other words, even though the apparent honor of opening the process has been granted to Russia, the sole power of ending it will belong to the West. Both Sargsyan and Aliev have participated in the Moscow meeting if not under duress, then with poorly veiled reluctance. Despite the differences in their reasons, they both are going to prefer the West’s mediation.

What role will be granted to the Minsk Group, which, the declaration insists, should continue to exists and operate?

The more the role of the Minsk Group is emphasized and the more compliments are made in its address the deeper the suspicions about disagreements inside it become. Despite being a useful instrument, it is basically a diplomatic cover for achieving the aims of the mediator countries.

Political tensions sow discord in Armenia

The Financial Times

By Haig Simonian, recently in Yerevan
Published: November 3 2008

Gathered for an evening of talk and music to celebrate their city’s anniversary, the mood is palpably upbeat among the crowds in Republic Square, the traditional meeting place in Armenia’s capital.
Clever lighting brings out the best in the four stately curved buildings that define the huge space, as popular for gatherings in communist times as it is today. In front, a large stage stands by the neo-classical national museum for the rock band and assorted dignitaries involved.
But once the music stops on the dot of 11pm, the square in Yerevan empties in minutes. As the stragglers leave, no less than 12 police cars descend on the increasingly deserted space, warning lights ablaze.
Their presence is a reminder of the political tensions that lurk below the surface, even eight months after contested presidential elections. Within days of the February vote, unrest erupted as Levon Ter-Petrosian, the country’s first post communist president, accused the victor Serge Sarkisian, a former defence minister, of ballot-rigging.

Mr Ter-Petrosian was seeking a return to power after being ousted in 1998 by Robert Kocharian, Mr Sarkisian’s mentor. His claims and subsequent big public demonstrations culminated in a police crackdown that left 10 dead and 75 opposition supporters in prison.
On this particular evening in Republic Square, there are no incidents. But, opposition leaders say political repression is still widespread in one of the most strategically significant parts of the Caucasus.
Armenia is not alone in facing accusations of repression and electoral fraud. Neighbouring Georgia has seen growing criticism of the allegedly authoritarian rule of president Mikheil Saakashvili, though there has been greater unity since the country’s brief conflict with Russia. And in Azerbaijan, last month’s elections produced predictable claims by the opposition that the polls were a sham.

Armen Harutiunian, Armenia’s ombudsman and the man entrusted with protecting human rights, says the government has resorted to “the methods of 1937” to consolidate power and curb opposition, referring to Stalin’s purges.
Mr Harutiunian, a lawyer who headed Armenia’s public administration academy before his appointment in 2006, is equally dismissive of parliament, which he says is overwhelmed by parties loyal to the government.
“The government only wants an opposition for decoration to please the west. There’s no real opposition,” he argues.

Mr Harutiunian swats away the official investigation set up to examine the post election violence as “a farce”. And he claims the government has applied direct and indirect pressure to limit his own efforts to uncover political abuse.
Opposition leaders reinforce such claims. Levon Zouhrabian, a top official of Mr Ter-Petrosian’s Armenian National Congress party, accuses the government of taking unprecedented action to restrict freedom of speech. “There are people who have spoken out and regretted it, but we are not afraid”, he says. Such comments are echoed by MPs from the Jarangoutioun (Heritage) party, the only opposition group still represented in parliament.

After the war

Oct 16th 2008 | BAKU, TBILISI AND YEREVAN

from The Economist print edition

An edgy neighbourhood has become both more dangerous and more important

... it is the three countries of the south Caucasus—Georgia, Azerbaijan and Armenia—that are the bigger story now, for they are the cockpit in a new clash between Russia and the West. The main reason these tiny countries matter, despite a combined population of only 16m or so, is geographical. Perched next to Turkey, north of Iran and south of Russia, this is a place where empires have long met—and clashed. Russia never reconciled itself to losing control of the Caucasus when the Soviet Union broke up in 1990-91. Moscow has been visibly fretful about rising Western influence.
[Read the full story]

Ընտրյալ հոդվածներ Հայաստանյան մամուլից

Հոդված 4. «ՏՐԱՄԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՆԴԴԵՄ ՀԻՍԹԵՐԻԱՅԻ»

Հայկական Ժամանակ, 3.05.2008

Երբ ասում ենք, թե մարտի 1-ի դեպքերի պաշտոնական վարկածը հակասական է, չափից ավելի մեղմ ենք արտահայտվում:

Խնդիրը այն է, որ պաշտոնական վարկած, որը հետեւողականորեն, առանց ներքին ակնհայտ հակասությունների կշարադրեր դեպքերի ընթացքն ու կբացահայտեր պատճառահետեւանքային կապերը, ուղղակի գոյություն էլ չունի: Ավելին, եթե ուշադիր հետեւեք, ոչ միայն վարկած, այսինքն` փաստերի շարադրանք գումարած վերլուծական մեկնաբանություն, այլեւ ուղղակի սոսկ մեկը մյուսին հետեւող դեպքերի շարադրանք էլ գոյություն չունի: Կան ինչ-որ պատառիկներ` համեմված պաթետիկ փրփրակալումներով, կամ էլ անհոդաբաշխ կիսաամոթխած մրթմրթոց: Պատճառը շատ պարզ է: Առհասարակ, եթե մարդ ցանկություն ունի ճշմարտությունը պարզելու, նա գրեթե միշտ դա կարողանում է անել: Այլ հարց է, որ եթե ցանկությունն անկեղծ չէ, այդ պարագայում նույնիսկ ամենախելոք մարդը ինչերին ասես չի հավատա: Առ այսօր մարդկությանը ճշմարտություն պարզելու երկու մեթոդ է հայտնի` փորձարարական եւ տրամաբանական: Մեր դեպքում փորձարարականը ենթադրում է մարտի 1-ի ականատեսների հետ անմիջական զրույց, ինչը բարդ չէ, քանի որ դրանք հարյուրհազարավորներ են: Բայց նույնիսկ եթե ձեր շրջապատում ականատեսներ չկան, ապա համարձակորեն կարող եք դիմել զուտ տրամաբանական մեթոդին, որովհետեւ եթե խոսքը փետրվարի վերջին 10 օրվա մեջ Հայաստանում կատարված իրադարձությունների մասին է, ապա դուք կարիք չեք ունենա բարդ տրամաբանական գործողությունների, այլ ընդամենը այնպիսինների, որոնք ցանկացած մարդ արարածին իրավունք են տալիս կոչվել բանական եւ տարբերվել անբան կենդանուց: Քանզի խնդիրն այն է, որ հենց որ դեպքերը ուղղակի իրար հետեւից շարում ենք ժամանակագրական կապով, գրեթե առանց որեւէ հավելյալ վերլուծության ամեն ինչ պարզ է դառնում ցանկացած մարդու համար, ով մտավոր արատներ չունի:

Եւ իրոք, փորձենք այս ճանապարհով ստուգել իշխանամետ ամենատարածված պնդումներից մեկը, իբր Հայաստանում տեղի է ունեցել ապստամբություն: Ընդ որում, նախապես կրկին շեշտենք, որ տողերիս հեղինակը բացարձակ որեւէ անօրինական կամ բարոյապես դատապարտելի բան չի տեսնում ժողովրդական ապստամբության մեջ, քանի որ այդ իրավունքը ամրագրված է ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հռչակագրերով, եւ ապստամբության դեպքում էլ, համոզված եմ, որեւէ լուրջ խնդիր լեգիտիմության հետ չէինք ունենա ո՛չ արտերկրում, ո՛չ էլ առավել եւս երկրի ներսում: Այսինքն, եթե ապստամբության փորձ լիներ, դա ժխտելու որեւէ շահագրգռվածություն ես չէի ունենա: Եւ այսպես, փետրվարի 19-ին Հայաստանում տեղի ունեցան ընտրություններ, որոնց մանրամասներին քիչ թե շատ ծանոթ ցանկացած մեկը ոչ միայն ապստամբությունը, այլեւ կեղծիքների հեղինակների հրապարակային կախաղան բարձրացնելն էլ կարող էր արդարացնել: Հաջորդ երկու օրը տեղի են ունենում աննախադեպ բողոքի հանրահավաքներ եւ երթեր, ընդ որում` հանրահավաքի շարքային մասնակիցներն այն աստիճան վրդովված են, որ նույնիսկ առաջին նախագահի խոսքն են ընդհատում (երբ փետրվարի 20-ի երեկոյան իր եզրափակիչ ելույթում Տեր-Պետրոսյանը իր նախադասություններից մեկը սկսեց «վաղը...ե բառով, ժողովուրդը նրան ընդհատեց` «հիմա, հիմաե կոչերով, որտեղից էլ Շարժման այդ կարգախոսը ծնունդ առավ): Ենթադրենք, թե ընդդիմությունն այս պարագայում պատրաստվում է ապստամբության: Տրամաբանական է, որ ապստամբության պատրաստվողը պետք է շտապի եւ նախաձեռնություն ցուցաբերի: Մանավանդ որ գաղտնիք չէր «Երկրապահիե գործոնի առկայությունը: Զինված ապստամբության համար հրաշալի պայմաններ էին ստեղծված, բայց, չգիտես ինչու, ենթադրյալ ապստամբները հապաղում էին ու սպասողական մարտավարություն որդեգրում: Ապստամբության պատրաստվողի տեսակետից անժամկետ հանրահավաքներ հայտարարելը, ժողովրդին երգացնել-պարացնելը որեւէ իմաստ չունի: Հակառակը, նա իրեն դնում է բավականին խոցելի վիճակի մեջ: Նախ ժամանակ է տալիս իշխանությանը, երկրորդ` մանավանդ գիշերները անպաշտպան վիճակի մեջ է հայտնվում: Լավ, բայց ենթադրենք` ապստամբություն նախապատրաստողներն ինչ-որ բանի էին սպասում: Ասենք, ժողովրդի քանակի աճին: Այս դեպքում ապստամբությունը պետք է տեղի ունենար փետրվարի 26-ին, երբ ժողովրդի քանակը հասավ գագաթնակետին, ու պարզ էր, որ ավելի մեծ զանգված թերեւս հնարավոր չէր լինի հավաքել, իսկ իշխանությունները հոգեբանական տեսակետից ուղղակի կոտրված էին Սերժի հանրահավաքի խայտառակ տապալումից հետո: Սակայն ապստամբություն էլի տեղի չունեցավ: Բայց ենթադրենք, որ ապստամբություն նախապատրաստողները որոշում են էլի սպասել... չգիտես ինչի: Սպասեցին: Եկավ մարտի 1-ի լուսաբացը: Ոստիկանությունը իբր օպերատիվ տվյալներ է ստանում հանրահավաքի մասնակիցների մոտ զենք լինելու մասին: Մնացածը գիտեք: Թե ինչ հակասություններ է պարունակում ոստիկանության վարկածը մարտի 1-ի առավոտյան դեպքերի մասին, չենք մանրամասնում. թերահավատները կարող են ուղղակի դիմել ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի զեկույցին: Այդ հակասություններն այնքան շատ են, որ եթե որեւէ մարդ դեռ կարող է իրեն թույլ տալ հավատալ ոստիկանական վարկածին, ապա նա ուղղակի ինքնահարգանքից զուրկ է: Մարտի 1-ի առավոտյան դեպքերի մասին ընդամենը մեկ նրբերանգ պատկերացնենք: Պատկերացնո՞ւմ եք ապստամբության նախապատրաստվող մարդուն, որի ձեռքին զենք է, պատկերացնո՞ւմ եք այդ մարդու հոգեբանական վիճակը: Իսկ հիմա պատկերացրեք, որ այդ մարդը բախվում է միայն մահակներով ու վահաններով զինված ոստիկանների հետ: Հիշեք, որ մարդը, ըստ պաշտոնական վարկածի, զինված է նռնակներով, հրազենով եւ ալկոհոլի ու թմրանյութի ազդեցության տակ է: Ու հիմա փորձեք պատկերացնել, որ այդ մարդը բախման ընթացքում չի օգտագործում իր ձեռքի տակ եղած հրազենը (իսկ ոստիկանական ոչ մի հաղորդագրություն չի ազդարարում ցուցարարների կողմից հրազենի օգտագործման մասին): Պատկերացրեցի՞ք: Եթե` այո, ուրեմն լուրջ հիմքեր կան կասկածելու, որ դուք խնդիրներ ունեք կա՛մ ձեր բանականության, կա՛մ ձեր խղճի հետ: Ենթադրել, որ ապստամբության նախապատրաստվող զինված մարդը չի օգտագործել զենք ոստիկանության հետ բախման ընթացքում, մեղմ ասած, շատ դժվար է: Բայց պարզվում է` սրա «բացատրություննե էլ կա: Մի տեղ կարդացի, թե այդ պահին հանրահավաքի մասնակիցները ուղղակի ապստամբության հրահանգ չեն ունեցել, դրա համար էլ գործի չեն դրել զենքը: Սա, իհարկե, արդեն մտքի գոհար է, եւ բանավեճը այդպիսի պնդում անողի հետ վերածվում է իսկական զավեշտի: Պատկերացրեցիք, չէ՞. ձեզ մահակներով ծեծում են, դուք հարբած եք կամ գտնվում եք թմրանյութի ազդեցության տակ, դուք ունեք զենք: Բայց... Բայց դուք այդ վիճակում զենքը գործի չեք դնում, քանի որ չունեք հրահանգ: Այսինքն, այդ ամենով հանդերձ, դուք ցուցաբերում եք այնպիսի կարգապահություն, ասես գերմանական սպա լինեք: Լավ, ենթադրեք սա էլ այսպես: Հասանք մարտի 1-ի երեկոյին: Հարյուրհազարավոր մարդիկ գրեթե բոլոր կողմերից շրջապատված են զորքով եւ ոստիկանությամբ: Շարունակենք ենթադրել, թե նախապատրաստվում է ապստամբություն, չնայած վերոշարադրյալից հետո այդպես ենթադրելը արդեն առնվազն անլուրջ է: Բայց մենք ներողամիտ ու համբերատար լինենք ու ենթադրենք: Ժամը 9-ի կողմերը իշխանությունները 18 տարեկան զորակոչիկներին առաջ են գցում ժողովրդի վրա: Ժողովուրդը արդեն զինված է ինքնապաշտպանվող ժողովրդի բոլոր սովորական միջոցներով, բացի հրազենից: Եթե որեւէ մեկը մարտի 1-ի առավոտվա դեպքերից հետո կարող է սա անօրինական համարել, կներեք, բայց նա անառակի որդի է եւ փարիսեցի, որովհետեւ երբ կառավարությունը բառացիորեն բռնաբարում է օրենքի տասնյակ կետեր, միայն ծայր աստիճան անբարո եւ կեղծավոր մեկը կարող է դատապարտել ժողովրդի ինքնապաշտպանությունը: Զորքը գրոհում է ու, բնականաբար, նահանջում: Ինչո՞ւ բնականաբար: Որովհետեւ անզեն ժողովրդի դեմ թրքորեն խրոխտացողը թրքորեն էլ նահանջում է փոքր իսկ դիմադրության դեպքում: Եւ ի՞նչ պետք է անեն նման դեպքում մարդիկ, որոնք ապստամբություն են նախապատրաստում: Լենինի ապստամբության տեսությանը ծանոթ լինել պետք չէ, որպեսզի հասկանալի լինի, որ ապստամբները, օգտվելով զորքի նահանջից եւ խուճապից, պետք է գրոհեն: Բայց զարմանալի է` գրոհի չի ենթարկվում նույնիսկ բացարձակ անպաշտպան քաղաքապետարանի շենքը: Գրոհ չի ձեռնարկվում նաեւ Հանրապետության հրապարակի ուղղությամբ, որը շատ մոտիկ էր, եւ ուր շարված զորքերը հազիվ թե ավելի քաջաբար կռվեին, քան Գրիգոր Լուսավորչի ուղղությամբ գրոհած նրանց գործընկերները: Բայց «ապստամբներըե շարունակում են մնալ իրենց տեղում: Ո՞ւմ եւ ինչի՞ն էին նրանք սպասում: Հռետորական հարց: Հիմա համոզվեցի՞ք, որ ճշմարտության փնտրտուքը պարզից էլ պարզ խնդիր է: Մնում է այս ամենի հերքելու միայն մի ճանապարհ` լղոզել մտքերը, խուսանավել կամ էլ հիսթերիկ ու անբովանդակ հայտարարություններ անել: Եւ դա պատահական չէ: Տրամաբանությունը եւ բանականությունը սերտորեն կապված են ժողովրդավարության հետ, իսկ բռնակալությունը միշտ էլ ստիպված է դիմել իռացիոնալ դրսեւորումների: Տրամաբանությունը հերքողների վրա նյարդայնանալ պետք չէ, նրանք, միեւնույնն է, պարտված են, բայց մարտի 1-ի քենը ամուր պահեք ձեր սրտերում, մինչեւ գա հատուցման պահը:

ՀՐԱՆՏ ՏԷՐ-ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ

Ընտրյալ հոդվածներ Հայաստանյան մամուլից

Հոդված 3. «Այստեղ թուրքն է անցել»
Հայկական Ժամանակ, 1.04.2008

Սա առաջին դեպքը չէ, երբ իշխանամետ ուժերը ընդդիմության կողմնակիցներին եւ հանրահավաքի մասնակիցներին «թուրք» «փաղաքշական» հորջորջումով են անվանում: Ավելորդ է ասել, որ սա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ քաղաքացիական պատերազմի մթնոլորտի սերմանում երկրում, որովհետեւ բոլորին պարզ է, որ «թուրք» ասել է` թշնամի: Ոչ թե քաղաքական հակառակորդ, այլ թշնամի, որի հետ ոչ թե երկխոսության մեջ են մտնում, այլ որի ուղղությամբ կրակում են, որի դեմ պայքարում են կենաց-մահու պայքարով: Ավելորդ է ասել նաեւ, թե սա որքան վտանգավոր եւ ուղղակի մոլագարության աստիճան կործանարար քարոզչություն է մի երկրում, որի բնակչությունը ընդամենը 3 միլիոն է, որից, միայն պաշտոնական տվյալներով, 350 հազար, իսկ իրականում շատ ավելին հայտնվում են այդպիսով թուրքի կարգավիճակում: Այդ հարյուրհազարավորները, դուր է գալիս ինչ-որ մեկին, թե` ոչ, հայ են, այս երկրի քաղաքացի են, հանրության լիիրավ անդամ են, եւ հաշվի չնստել նրանց հետ ու դեռ ավելին` չխորշել նրանց թշնամի հայտարարել, նշանակում է երկիրը ստույգ կործանման առաջնորդել: Այս ամենը պարզից էլ պարզ է, եւ ապշեցնող է, որ կան մարդիկ, որ այս պարզագույն ճշմարտությունները չեն կարող ըմբռնել: Չենք էլ հարցնում նույնիսկ, թե ի՞նչ իրավունքով է ինչ-որ մեկը, ասենք, ինձ, ի թիվս ցույցի շարքային այլ մասնակցի, թուրք անվանում, այսինքն` ուղղակի վիրավորում ինձ, ինձ հետ միասին վիրավորում Մյասնիկյանի արձանի մոտ հավաքված ծով բազմությունից յուրաքանչյուրին: Լավ, ջահանդամ ես. բա թուրքի դեմ կռված հազարավոր տղերքը, ամբողջ մարմինը թուրքի արձակած բեկոր` Սասուն Միքայելյանը, մնացյալները` երկրապահ, ազատամարտիկ, իրենք ո՞ր օրվանից թուրք ու ավելի վատ հայ դարձան, քան մեզ թուրք անվանողները, որոնց մեջ, ի դեպ, զգալի թիվ են կազմում նրանք, ով Ղարաբաղի մասին իմացան 88-ին եւ այն ժամանակ էլ վայրահաչում էին Շարժման դեմ, իսկ հիմա կուրծք են ծեծում իբր Ղարաբաղի ու Ցեղասպանության համար: Այս ամենը չենք էլ հարցնում: Եթե մարդ ինքն այս ամենը չի հասկացել, հազիվ թե ուրիշի բացատրածով հասկանա: Իրականում խնդիրն ավելի խորն է. քանի որ մեր ուռա-պատրիոտների ու մոլի «հակաթուրքերի» մեծ մասը վերջին մի 20 տարում են հանկարծակի իրենց մեջ բացահայտել ազգիս մեծն հայրենասերների, իսկ մինչ այդ ամբողջովին նվիրված են եղել ինտերնացիոնալիզմի անմահ գործի գովերգմանը եւ մինչ այժմ էլ, չնայած արտաքնապես ընդունված «ազգայնական» ճոռոմաբանությանը, մեծավ մասամբ անտեղյակ են թե՛ հայոց մշակույթից, թե՛ հայոց պատմությունից, նրանք իրականում չեն էլ հասկանում` ինչից են խոսում, երբ ճառում են հայ-թուրքական հակադրությունից: Իրականում նրանց հակաթրքությունը ոչ միայն «քիչիկ մը» ուշացած է արթնացել, այլեւ ծաղրանկարային ու կեղծ է: Ինտերնացիոնալիզմի դասերի ժամանակ նրանց ներկայացրել են հայ ազգայնականության այլակերպված մի պատկեր, որն էլ նրանք, հայրենասեր վերամկրտվելով հալած յուղի տեղ ընդունելով, սկսել են դավանել: Հայ ավանդույթի հետ դա ոչ մի կապ չունի:
Հայ հայրենասիրության աղավաղված այդ պատկերը ներկայացնում է հայ-թուրքական հակադրությունը որպես ռասիզմի մի տեսակ, ըստ որի` հայերն ու թուրքերը գենետիկորեն անհամատեղելի հանրություններ են: Այդպիսի ռասիստական երանգ իրական հայ հայրենասիրությունը, բնական է, երբեք չի ունեցել: Գիտությանն էլ հայտնի է, որ հայերն ու թուրքերը գենետիկորեն կամ ֆիզիկական մարդաբանության տեսակետից առանձնապես հեռու չեն, ինչը ակնհայտ է նաեւ անզեն աչքի համար: Ուրեմն` ինչո՞ւմն է եղել խնդիրը: Հայկական ավանդական աշխարհայացքի համար թուրքը հային հակադրվել է ոչ թե որպես այլ արյուն ու գեն ունեցող, այլ որպես մշակութային հակառակորդ: Հայերը միշտ հակադրել են իրենց թուրքերին որպես առաջադեմ, համամարդկային եւ եվրոպական արժեքները ուղենիշ ընդունող, քաղաքակիրթ, ավելի ազատ հասարակություն` ի համեմատություն հետամնաց, բարբարոս, ասիական, անազատ թուրք հասարակության: Սա է եղել հայկական գաղափարախոսությունը, աշխարհի ընկալման կերպը դարերի ընթացքում դեռ թուրքերի հայտնվելուց էլ առաջ, երբ հայերը զատել են իրենց Արեւելքից: Այդպես է եղել միջնադարում, այդպես է եղել եւ նոր դարերում: 19-րդ դարի հայերի ազատագրական պայքարը ընկալվել է դրա գաղափարախոսների կողմից` սկսած դեռ Աբովյանից, Նալբանդյանից ու Նազարյանից մինչեւ Գրիգոր Արծրունի, Րաֆֆի, Քրիստափոր Միքայելյան եւ այլն, միայն այդ համատեքստում` որպես ազատականության եւ առաջադիմության պայքար ընդդեմ բռնակալության: Ազատագրական այդ պայքարը երբեք չի ստացել սոսկ ազգային հիմնավորում. այն ձեւակերպվել է որպես «Ասիո խավարի մեջ առաջադիմության եւ եվրոպականության լույսը» տարածելու նպատակ ունեցող, որպես լուսավորչականություն: Եւ հայ-թուրքական պայքարը այլ կերպ չի իմաստավորվել երբեք: Նույնիսկ ավելի արմատական ազգայնական համարվող ցեղակրոնությունը չի դրել կենսաբանական իմաստով ռասայի խնդիր, այլ միայն մշակութային` ոգեղեն առումով տարբեր տեսակների հակադրման հարց: Եւ այսպես է եղել ոչ միայն մտավորական խավը: Տարիներ առաջ Վայոց ձորում անձամբ դաշտային նյութեր եմ հավաքել հայ-ադրբեջանական հակամարտության վերաբերյալ. այդ շրջանի գյուղացիները նույն կարծիքի էին հայերի եւ թուրքերի հակադրության մասին, նույն մշակութային հակամարտության եզրերով էին ներկայացնում այն: Դրանից դուրս հայ-թուրքական հակադրությունը զրկվում է որեւէ իմաստից, որեւէ ներքին մոտիվացիայից:

Այժմ բացատրեմ, թե ինչի՞ համար եմ հիշեցնում «ակադեմիական» այս ճշմարտությունները, ինչո՞վ են դրանք ակտուալ այս օրերին: Խնդիրը նրանում է, որ նորահայտ հակաթուրք հայրենասերները, որոնք հայկական ավանդույթից կտրված` ենթադրում են, որ բաժանելով հայ հայրենասիրությունը հայ ազատականությունից եւ առաջադիմականությունից` կարող են հաջող ավարտի հասցնել հայ-թուրքական մրցակցությունը, չարաչար սխալվում են: Հայ ազգայնականությունը չի կարող միաժամանակ ժողովրդավարական արժեքներ չդավանել: Այլապես նա հայկական չէ, այլ ներազդված է օտարածին, հատկապես ռուսական ծագումով գաղափարներից: Եթե այսօր Հայաստանում ընդոծին հայկական ժողովրդավարական մոդելի փոխարեն փորձ է արվում կառուցել մինի-Ադրբեջան կամ մինի-Օսմանյան կայսրություն կամ, լավագույն դեպքում, մինի-Ռուսաստան, ապա պետք է հասկանալ, որ այս դեպքում ալիեւյան շկոլայի դեղատոմսերով կառուցվող «փոքր Ադրբեջանը» դատապարտված է պարտություն կրելու «մեծ եղբորից»: Պատճառը շատ պարզ է: Եթե մենք ընդօրինակում ենք ալիեւյան մոդելը, իսկ մենք այսօր հենց դրանով էլ զբաղված ենք, եթե մենք հակադրում ենք ժողովրդավարությունն ու ազատությունը «ազգայինին» ու «պետականին», ապա նույն Ադրբեջանի հետ մեր պայքարը «որակն ընդդեմ քանակի» մոդելի շրջանակներից փոխադրվում է «քանակն ընդդեմ քանակի» մոդելի, որի ելքը հասկանալի է առանց ավելորդ մարգարեացումների: Փոքր թուրքը մեծ թուրքին հաղթել չի կարող: Բացի այդ, հայ-թուրքական մրցակցությունը կորցնում է իր ողջ ներքին մոտիվացիան, խորքային իմաստը: Սա պետք է հասկանան նրանք, ովքեր «թուրք, թուրք» գոռալով` պաշտպանում են բացահայտ բռնակալական, ալիեւյան կարգերի հաստատումը ՀՀ-ում: Դրանով նրանք, կամա թե ակամա, նպաստում են այդքան դժվարությամբ ձեռք բերված Հաղթանակի արդյունքների անհետացմանը. Հաղթանակ, որը ձեռք է բերվել «առաջադիմական, ազատական ազգ ընդդեմ հետամնաց բարբարոսների» նույն այդ մոդելի շրջանակներում: Չի կարելի խաղալ Ալիեւի դաշտում եւ հաղթել նույն Ալիեւին: Բայց, ինչպես երեւում է, Հայաստանի իշխանության ղեկին գտնվող զույգն այլ մեթոդիկայի եւ այլ գաղափարախոսության չի էլ տիրապետում: Ավելի ցավալի է, սակայն, որ ինտերնացիոնալիզմի նախկին զոհ ու իր մտածողությունը ոչ հայկական տարրերից այդպես էլ չազատագրած մտավորականությունը նույնպես չի տիրապետում այս կարեւոր գիտելիքին: Չիմանալը, սակայն, մեղք չէ ինքնին. հանցանք է ժամանակին չհեռանալը:

ՀՐԱՆՏ ՏԷՐ-ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ

Ընտրյալ հոդվածներ Հայաստանյան մամուլից

Հոդված 2. ԵՐԵՎԱՆԻ ԻՆՔՆԱՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հայկական Ժամանակ, 27.03.2008

Գեղարքունիք արիք թողիք,

Շնորհքն էլ է լավ բան:

Թողեք տղերքը քաղաքի 

Երկիր վերադառնան...

(ժողովրդական երգից)

 

Այն, ինչ տեղի ունեցավ Հայաստանում 2008-ի մարտին, Երեւանի ջարդ էր, երեւանյան ոգու դեմ հայտարարված պատերազմ, կրակոց Հայաստանի մայրաքաղաքի սրտի ուղղությամբ: Միայն Երեւանից բան չհասկացողը, միայն Երեւանը չսիրողը, ատողը, չընդունողը, միայն օտարը կարող էր Երեւանում հանրահավաք ցրել բռնի ուժով, կարող էր օկուպացնել Երեւանի սիրտ` Ազատության հրապարակը, կարող էր երեւանյան ցուցարարների ուղղությամբ կրակ բացել, կարող էր Երեւանում սադրել խանութների թալան...: Վերջապես, միայն Երեւանից բան չհասկացողը, Երեւանի ոգուց անտեղյակը, Երեւանը ատողը կարող էր նախաձեռնել մեր Քաղաքում հանրահավաքները փաստացիորեն արգելելու օրենսդրական փոփոխությունները: Միայն այդպիսի մարդը կարող է չհասկանալ, որ Հանրահավաքը Երեւանի կենդանի բաբախող սիրտն է, Երեւանի կենտրոնն է, Երեւանի միջնաբերդն է, որ Հանրահավաքը Հայաստանի անկախ Հանրապետության ծննդավայրն է, որ Հանրահավաքի արգելումը կամ Ազատության հրապարակի վերանվանումը Թատերականի նշանակում է դիվերսիա կատարել, թիկունքից հարված հասցնել Հայաստանի եւ Ղարաբաղի անկախության նկատմամբ, որոնց հիմքն է երեւանյան Հանրահավաքը եւ Ազատության հրապարակը, որ Ազատության հրապարակի անկումը կանխագուշակում է համատարած անկում Մարտակերտից մինչեւ ...Երեւան: Այս ամենը թեկուզ բնազդի մակարդակով պարզ է գրեթե բոլորի համար: Բաց է մնում, սակայն, այն հարցի պատասխանը, թե ինչու նրանք այդպես ատեցին Երեւանը, ինչու Երեւանում նստելով, իշխելով` այդպես էլ չընդունեցին Հայոց Մայրաքաղաքի ոգին, ինչու բանը հասցրեցին Երեւանի ինքնապաշտպանությանը: Սա, իրոք, շատ տարօրինակ է, քանի որ բոլորին էլ հայտնի է, որ երեւանցի լինելը ծագում չէ, երեւանցի կարող է լինել ցանկացած ծագում ունեցող հայ. հայտնի է նաեւ, որ երեւանցի լինելը չի ենթադրում նույնիսկ պարտադիր Երեւանում ծնված լինելու հանգամանքը. բազմաթիվ լավագույն երեւանցիներ, մեր Քաղաքի ոգին ընդունած փայլուն Քաղաքացիներ ծնվել են Երեւանից դուրս` քաղաքներում թե գյուղերում: Ավելին, երեւանցու առանձնահատկությունը հենց նրանում է, որ եթե ոչ նա, ապա գոնե նրա ծնողները կամ, լավագույն դեպքում, պապերը այլ տեղից են եկել այստեղ: Երեւանցին մշակույթ է, մթնոլորտ է, աուրա է, չգրված օրենքներ են, ոգի է, բայց ոչ թե ծագում կամ ծննդավայրի մասին նշում փաստաթղթերում: Իհարկե, եղել է եւ մնում է, ասենք, երեւանցիների եւ գյումրեցիների, երեւանցիների եւ վանաձորցիների եւ այլոց մրցակցություն, իրար անուն կպցնելու երեւույթը, բայց թշնամանալու սահմանը չանցնող երեւույթ է: Նույնն է միշտ եղել նաեւ ղարաբաղցիների պարագայում: Տասնյակ հազարավոր ղարաբաղցիներ տիպիկ երեւանցիներ են դարձել եւ դառնում են: Երբեք մինչեւ հայտնի իշխանական զույգի հայտնվելը ղարաբաղցու «խընԴիՌը» ավելի սուր չի եղել Երեւանում, քան ապարանցու, թալինցու կամ սիսիանցու «խնդիր»-ները: Երբեք Երեւանը չի եղել հայերին բաժանող` յուրայինների եւ օտարների, այլ հակառակը` միշտ եղել է հայերին միավորող, ձուլող եւ նոր` երեւանյան որակ տվող շատ հաջող մի «մեքենա»` «մին լյավ մաշինկա»: Իսկ եթե հիշենք հայերի համաշխարհային բազմազանությունը, ապա կարելի է մի քիչ էլ չափազանցնելով ասել, որ Երեւանը իր «ազգեր» ձուլելու կարողությամբ չի զիջել Նյու Յորքին կամ Լոսին: Ուրեմն` ինչ եղավ, որ «աշխարհը» ձուլած Երեւանը հանկարծակի սայթաքեց, իսկ մյուս կողմից տասնյակ հազար անգամ առանց որեւէ խնդրի երեւանցի դարձող ղարաբաղցին (այդ թվում` ղեկավար ղարաբաղցին) այս անգամ հանդես եկավ Ղարաբաղի ազատության համար հազար ու մի զոհողության գնացած երեւանցի ցուցարարի վրա կրակելու հրաման տվող օտարի դերում: Ինչպես հնարավոր դարձավ այս չտեսնված ողբերգությունն ու դավաճանությունը, երբ ազատվածը կրակում է իրեն ազատագրող ոգու ուղղությամբ: Բավականին շատ եմ մտածել այս հարցի շուրջ, բայց ինձ թվում է` պատասխանը գտա միայն այն բանից հետո, երբ վերհիշեցի սովետական շրջանում հայտնի ղարաբաղցի գրող, հրապարակախոս, այլախոհ ուրունցի օրագիրը, որը գրվել է դեռեւս մինչեւ 88 թվականը եւ հրապարակվել է միայն ետսովետական շրջանում (այն կարող եք կարդալ www.armenianhouse.org կայքի ռուսերեն բաժնում): Այստեղ նկարագրված է բրեժնեւյան շրջանի սովետական Ղարաբաղի ծագումով հայ կուսակցական ղեկավարների հոգեբանությունն ու գաղափարախոսությունը: Ըստ այդմ, որեւէ հայ կարող էր հաջող կուսակցական եւ պետական կարիերա անել ԼՂԻՄ-ում` միայն անընդհատ ուրանալով իր հայությունը: Ղարաբաղի ծագումով հայ կուսակցական ղեկավարության դավանած պաշտոնական գաղափարախոսության շրջանակներում ընդունված թիվ մեկ հայհոյանքը «երեւանիզմ» հասկացողությունն էր: «Ես արմատախիլ կանեմ երեւանիզմը Ղարաբաղից»,- խոստանում էր Ղարաբաղի առաջնորդ Կեւորկովը (որի ղեկավարության տակ աշխատել են Հայաստանի ներկայիս նախագահն ու վարչապետը) 70-ական թվականների իր պաշտոնական ճառերից մեկում, որը տպագրվել էր «Սովետական Ղարաբաղ» թերթում... ապրիլի 24-ի համարում: «Երեւանիզմ» ասելով` հասկացվում էր հայ հայրենասիրության եւ ազգայնականության ցանկացած դրսեւորում` ցեղասպանության խնդիրը, 20-րդ դարի սկզբի ազատագրական պայքարի հերոսների հիշատակը, առհասարակ ցանկացած հրապարակում, ելույթ, խոսակցություն, բանաստեղծություն, երգ, սիմվոլ, որը կապված էր հայկական հայրենասիրության հետ: Իհարկե, հետագայում այն ժամանակվա Ղարաբաղի հայազգի ղեկավարներից շատերն իրենց գործունեությամբ կարծես թե շտկել են իրենց կյանքի այս շրջանի դիրքորոշումները, եւ ես ինքս պատրաստ կլինեի դեռ մի տարի առաջ սաստել ցանկացած մեկին, ով կհիշեցներ Հայաստանի ներկա ղեկավար զույգին իրենց այդ անցյալը, քանի որ հաշվի առնելով 90-ականների նրանց գործունեությունը` դա կհամարեի պայքարի անազնիվ հնարք: Բայց այն բանից հետո, երբ Հայաստանի հարյուրհազարավոր քաղաքացիներին նրանք հայտարարեցին թուրքի գործակալ կամ Ղարաբաղը ծախող կամ նույնիսկ... «ցեղասպանությունը ժխտող», մենք ուղղակի պարտավոր ենք անել այդ հիշեցումը: Բայց սա էլ մի կողմ: Այժմ ես հասկանում եմ, թե ինչու առաջացավ երեւանցի-ղարաբաղցի այս անբնական ու գերվտանգավոր հակադրությունը, եւ ինչու նրանք չհասկացան, որ չի կարելի Երեւանում կրակել հանրահավաքի վրա, եթե չես ցանկանում արթնացնել այնպիսի ուժեր, որոնց վերահսկելը արդեն անհնարին կարող է լինել: Այս մարդիկ, ճիշտ է, որդեգրել են թունդ հայրենասիրական հռետորականություն եւ վաղուց յուրացրել են հայ ազգայնականության եւ հայրենասիրության բառապաշարը, ինչը հասկանալի է, քանի որ միայն նա, ով ժամանակին ամեն գնով ժխտել է ինչ-որ մի գաղափար, դավանափոխ լինելով` դառնում է Հռոմի պապից էլ կաթոլիկ եւ ծաղրանկարային ուռա-պատրիոտ. բայց այս մարդիկ, չնայած այս ամենին, ենթագիտակցորեն չեն կարողանում ազատվել «երեւանիզմի» նկատմամբ թշնամության իրենց հին բարդույթից: Նրանք երիտասարդ տարիքից յուրացրել են այն իդեա-ֆիքսը, որ Երեւանը ներկայացնում է իրենց համար հակադիր ու թշնամական մի բեւեռ: Եւ դա արդեն նրանց ենթագիտակցության մեջ է, այսինքն` անվերահսկելի մի բարդույթ է: Սա հայտնի պատմություն է. տարիների ընթացքում կարող են փոխվել գաղափարները, պատկերացումները, որոնք մարդու գիտակցական մասին են պատկանում, բայց աշխարհընկալման կառուցվածքը, որը ենթագիտակցության մասն է, շատ դժվար է փոփոխման ենթարկվում: Հետեւաբար նաեւ պարզ է մեր հարցի պատասխանը` «ես արմատախիլ կանեմ երեւանիզմը...»: Իհարկե, ենթագիտակցական այս մոդելի կրողները դեռ շանս ունեն ազատվելու այս բարդույթից եւ հասկանալու, որ եթե նրանք, այնուամենայնիվ, արմատախիլ անեն «երեւանիզմը», ապա ընդամենը կկտրեն այն ճյուղը, որի վրա նստած են: Անպատասխան է մնում, սակայն, մեկ այլ հարց, թե ով, ում, այնուամենայնիվ, արմատախիլ կանի: Որպեսզի այս հարցի պատասխանն էլ հստականա, մենք պետք է գիտակցենք, որ, կամա թե ակամա, դարձել ենք Երեւանի ինքնապաշտպանության պայքարի մասնակից:

ՈՒՍՏԱ ՀՐԱՆՏ

Ընտրյալ հոդվածներ Հայաստանյան մամուլից

Սույն հոդվածով սկսում ենք հայաստանյան մամուլից արտատպված հոդվածների մի շարք, որտեղ հեղինակները ներկայացնում են Հայաստանում հասարակական-քաղաքական զարգացումների հետ կապված իրենց խորքային ընկալումներն ու մեկնաբանությունները: Ամիսներ անց սույն հոդվածները պահպանում են իրենց ակտուալությունը եւ հանդիսանում են հայաստանյան իրականությանը առնչվող ազատ մտածողության փայլուն նմուշներ: (comité sda)

Հոդված 1. ԻՆՉՈ՞Ւ ԵՍ ԴԱՐՁԱ ՀԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ 

Հայկական Ժամանակ, 6.05.2008

«Բեւեռացում»: Ընդամենը մի քանի ամիս առաջ բառարաններում քնած էս բառը հանկարծ արթնացավ ու մտավ ամենաշատ գործածվող բառերի «թեժ տասնյակ»: Ու համարյա միշտ գործածվում ա մինուս նշանով՝ որպես հասարակական չարիք, որ պետք ա հաղթահարել: Իսկ գուցե ո՞չ: Գուցե հակառա՞կը: Գուցե մեր աչքերի առաջ ստեղծվում ա հենց է՞ն, ինչի պակասը մենք էդքան զգում էինք: Չէ՞ որ հազար անգամ խոսվել ա էն մասին, որ Հայաստանի հասարակական դաշտում քրոնիկ լղոզված վիճակ ա՝ չկան հստակ ուղղություններ: Հիմա հենց էդ լղոզումն ա վերանում՝ հստակվում են աշխարհայացք ու դիրքորոշում: Ձեւավորվում են մեր հասարակական-քաղաքական կյանքի երկու բեւեռները: Ու էն, որ մեր բեւեռները չորսը կամ հինգը չեն, նույնպես բնական ա. եթե նայենք աշխարհի քաղաքական քարտեզին, կտեսնենք, որ կայուն երկրների մեծ մասում նույն երկբեւեռ պատկերն ա: Ուղղակի անուններն են հաճախ տարբեր: Իսկ մեր բեւեռները, քանի որ նոր-նոր են ձեւավորվում, դեռ չունեն անուն: Ու որովհետեւ անունները դեռ չկան, օգտագործվում են «լեւոնական» ու «սերժական» բառերը՝ որպես կողմերին նշելու ժամանակավոր ձեւեր: Իսկ ո՞րն ա առանցքը, որ բաժանում ա լեւոնականներին սերժականներից: Փոփոխությունների հարցը: Արմատական, համակարգային փոփոխություններ մեզ պե՞տք են, թե՞ չէ: Սերժականներն ասում են՝ չէ: Որովհետեւ, ասում են, էս համակարգը, որ ունենք, հարազատ արտացոլումն ա մեր ազգային մտածելակերպի: Ու իրանց թվում ա, թե համոզիչ փաստարկ են բերում, որովհետեւ «ազգային մտածելակերպ» ասվածը պատկերացնում են որպես մոնոլիտ ու անփոփոխ մի բան: Այնինչ Հայաստանում էսօր կան երկու քիչ թե շատ հստակ ձեւավորված մտածելակերպեր, ու դրանց միջեւ մեր աչքերի առաջ տեղի ա ունենում բախում: Այսինքն թե, էսօրվա՝ 21-րդ դարասկզբի Հայաստանի ազգային մտածելակերպը իրանից ներկայացնում ա առնվազն երկու գումարելիների գումար: Ի՞նչ անուն տանք էդ գումարելիներին: Եթե ելնենք նրանից, որ կենտրոնականը փոփոխությունների հարցն ա, ուրեմն արմատական փոփոխություններ պահանջողներին պետք ա անվանենք հեղափոխականներ, իսկ դրանց ցանկալիությունը ժխտողներին՝ պահպանողականներ: Մյուս կողմից՝ գաղափարական առումով լեւոնականների հիմնական կորիզը կազմում են ազատականները: Ու էս կետում առաջանում ա խնդիր, որովհետեւ կա կարծիք, թե ազատականությունն ու հեղափոխականությունը դժվար համատեղելի են: Ընդ որում, էս կարծիքը ոնց որ թե բավական տարածված ա հենց իրանց՝ հայ ազատականների շրջանում: Հիմնավորումը երեւի էն ա, թե լիբերալիզմը ենթադրում ա հանդուրժողականություն, իսկ հեղափոխականությունը՝ հակառակը: Բայց էս դատողությամբ առաջնորդվելու դեպքում մենք Հայաստանում հավերժ կունենանք էն վիճակը, որ կա էսօր: Ազատականությունը ենթադրում ա հանդուրժողականություն ուրիշ՝ քոնից տարբեր կարծիքի ու աշխարհայացքի հանդեպ, բայց ոչ էն վիճակի հանդեպ, որում ազատությունը դառնում ա անհնար: Եւ քանի որ էսօր Հայաստանում ճիշտ էդ վիճակն ա՝ երբ որ իմ ազատությունը դարձել ա անհնար, ես, ազատական լինելով, չեմ կարող չդառնալ հեղափոխական: Ու ինձ հեղափոխական դարձնողը Հայաստանում տերուտնօրեն դարձած հայ պահպանողականն ա, որին ես ինչքան ավելի եմ ճանաչում, էնքան ավելի եմ համոզվում, որ ռիսկի գնալն արդարացված ա, քանի որ կորցնելու բան, փաստորեն, չի մնացել: Ես գիտեմ, իհարկե, որ ընթերցողներիցս շատերը կջղայնանան` տեսնելով, որ ես սերժականներին անվանում եմ պահպանողական: Պահպանողականությունը, կասեն, լուրջ գաղափարախոսություն ա, ավազակները գաղափարախոսություն չեն ունենում: Իսկ ես կարծում եմ՝ ավազակը չի կարող հայտնվել պետության ղեկին, պահել էդ ղեկը ամբողջ տասը տարի, հետո փոխանցել հաջորդ ավազակին, եթե չլինի գաղափարախոսություն, որն էս աբսուրդ վիճակը սնում ա: Հայ պահպանողականը պարտադիր չի նման լինի 18-րդ դարի դասական պահպանողականին, կամ հայ հեղափոխականը՝ Ռոբեսպիերին: Ի դեպ, պահպանողականությունը, եթե հավատանք «Բրիտանիկա» հանրագիտարանին, որպես քաղաքական հոսանք հենց նշածս կոնտեքստում ա առաջացել՝ հակադրվելով 1789 թվականի ֆրանսիական հեղափոխությանը, որ գիտակից ջանքով հասարակական ավանդույթը խզելու ամենակտրուկ փորձն էր: Բրիտանացի մտածող Էդմոնդ Բըրքը, որ պահպանողական մտքի սկզբնավորողն ա համարվում, դեմ էր նման խզումին եւ դա համարում էր աղետ: Պահպանողականը միշտ հենց էդ ա՝ մարդ, որ պաշտպանում ա ավանդույթը: Իսկ լուրջ եւ անլուրջ իրա աշխարհայացքը լինում ա՝ կախված նրանից, թե ինչ ավանդույթ ա ինքը պաշտպանում եւ ինչու: Մարդիկ, որոնք գրում են մեր դպրոցներում օգտագործվող դասագրքերը, որոնք դասավանդում են մեր բուհերում, որոնք հրավիրվում են ելույթ ունենալու մեր հեռուստաէկրաններից, մեծագույն մասամբ պահպանողականներ են եւ իրանց պաշտպանածը էթնիկ ազգայնականության ավանդույթն ա: «Էթնիկ ազգայնականություն» բառակապակցությունը գուցե ոմանց զարմացնի, որովհետեւ շատ հայեր ոչ էթնիկ ազգայնականություն չեն էլ պատկերացնում: Ազգայնականությունը մարդկության երկար պատմության մեջ համեմատաբար նոր երեւույթ ա, առաջացել ա 18-րդ դարի վերջերին՝ նախապատրաստելով եւ հնարավոր դարձնելով ազգային պետությունների ստեղծումը: Նախքան էդ գոյություն ունեցող պետական միավորներում ինքնիշխանության կրող համարվում էին կայսրը, թագավորը կամ իշխանը, բայց ոչ ժողովուրդը: Ազգայնականությունն էր, որ ժողովրդին դարձրեց քաղաքական գործոն: Ամերիկյան ու ֆրանսիական հեղափոխությունները համարվում են ազգայնականության առաջին խոշոր դրսեւորումները, քանի որ դրանք իշխանությունը թագավորից վերցրին ու փոխանցեցին ժողովրդին: Բայց թե՛ Ֆրանսիայում, թե՛ Ամերիկայում ժողովուրդ ասելով հասկանում էին ոչ թե նույն էթնիկ ծագումն ունեցողների, այլ ազատ կամքով, բոլորի համար ընդունելի սկզբունքների հիման վրա իրար հետ հասարակական պայմանագիր կնքածների ամբողջություն: Դրա համար էլ Ֆրանսիական Հանրապետության եւ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հիմքը դրած էս երկու ազգայնականությունները եվրոպական հանրագիտարաններում բնորոշվում են որպես լիբերալ նացիոնալիզմ՝ ազատական ազգայնականություն: Իսկ հայոց ազգայնականությունը ծնվեց ուրիշ իրավիճակում եւ դրսեւորվեց ուրիշ ձեւով: Որովհետեւ Հայաստանը չկար, շատ վաղուց չկար, իրան պետք էր չեղած տեղից ստեղծել՝ հավաքելով Օսմանյան եւ Ռուսական կայսրությունների ամբողջ տարածքով մեկ սփռված հայերին: Ու էս պատճառով մեր ազգայնականությունը գուցե թե չէր կարող էթնիկ սեւեռվածություն չունենալ՝ առնվազն մինչեւ հայերին հավաքելն ու պետություն ստեղծելը: Բայց պետության ստեղծումն ուղեկցվեց աղետով: Դեմ առնելով թափ առնող թուրք ազգայնականությանը, որն էթնիկ սկզբունքի գերակայությունը հասցրել էր հնարավոր ամենածայրահեղ կետին, մերը սարսափելի պարտություն կրեց: Նման պայմաններում ստեղծված հայոց առաջին հանրապետությունն ընդամենը երկու տարի դիմացավ, Հայաստանը շուտով մտավ Սովետական Միության կազմի մեջ ու սկսեց կառուցել կոմունիզմ: Կոմունիստական գաղափարախոսությունն ու ազգայնականությունը հակոտնյաներ են, բայց սովետական իշխանության միայն ամենասկզբնական շրջանում էր, որ էդ հակառակությունը լուրջ բնույթ ուներ՝ կարող էր անգամ կյանք արժենալ: Իրավիճակն էս հարցում աստիճանաբար փոխվեց, ու Հայաստանի ներկա հանրապետության ստեղծմանը նախորդող տասնամյակում, որը ես շատ լավ հիշում եմ, ազգայնականությունը Հայաստանի մշակութային ու մտավոր դաշտում տիրապետող դիրք ուներ: Եւ միանգամայն հանդուրժվում էր: Ավելի ճիշտ՝ հանդուրժվում էր դրա էն տեսակը, որն անվտանգ էր: Նրանք, ովքեր կոնկրետ խնդիր էին դնում, պահանջում էին Հայաստանի անկախությունը, հայտնվում էին բանտերում, բայց սրանք քիչ էին: Տիրապետողը ազգայնականության ամորֆ, պահպանողական տեսակն էր, որը երբեք դուրս չէր գա սովետական կարգերի դեմ, որովհետեւ կարգախոս ուներ՝ «Ես հայ եմ, իմ խնդիրներն ազգային են»: Այսինքն թե՝ կարեւոր չի` ես ինչ տեսակ պետության մեջ եմ ապրում՝ արդար թե անարդար, ազատ թե անազատ, կարեւորը՝ ինձ թույլ տան, որ ես ապրեմ որպես հայ՝ չմոռանամ իմ անցյալն ու էդ անցյալից եկող խնդիրները: Հիշենք, թե ինչ մեծ աղմուկ բարձրացրին սովետահայ մտավորականները, երբ որ Ղարաբաղ կոմիտեն սկսեց տարածքային հարցին զուգահեռ բարձրացնել նաեւ ուրիշ՝ սոցիալական ու քաղաքական հարցեր: Որովհետեւ հայ ավանդական մտավորականի համար, որն էլ հենց պահպանողական կամ էթնիկ ազգայնականության հիմնական կրողն ա, ազգային հարցը հանգում ա հայ-թուրք հակամարտությանն ու տարածքային հարցին: Ուրիշ հարցեր բարձրացնողներն ապազգային են ու ազգային շահերի դավաճան: Ինչ որ բան փոխվե՞լ ա հայ ավանդական մտավորականի դիրքորոշման մեջ մինչեւ էսօր: Ընդամենը մեկ բան՝ եթե երեկ ազատականները պիտակավորվում էին ընդամենը որպես «ապազգային», էսօր, անկախ Հայաստանում, ավելացել ա նաեւ «հակապետական» պիտակը: Իսկ կարգախոսը, ըստ էության, նույնն ա՝ «Ես հայ ես, իմ խնդիրներն ազգային են, իմ պետությունը դրանք լուծելու համար ա, մնացած խնդիրները երկրորդական են, իսկ դրանք առաջնային համարողները՝ ապազգային ու հակապետական»: Ազգայինի էս տեսակ նեղ պատկերացումը երբեք թույլ չի տա, որ Հայաստանը դառնա մարդավարի ապրելու նորմալ երկիր: Հիվանդ բան կա նրանում, երբ որ պատմական արդարությունն ուզում ես վերականգնել աչքիդ առաջ կատարվող անարդարությունն արդարացնելու գնով: Ու քանի դեռ հայ մտավորականության գերակշիռ մասը կրողն ա վերը նշված կարգախոսի, քոչարյաններն ու սերժսարգսյանները անպակաս կլինեն մեր գլխից, մեկը կհեռանա, կգա մյուսը՝ գրպանում պատրաստ պահած ինդուլգենցիան, որ իրան էն գլխից տվել ա հայ մտավորականը: Երբ որ ես ասում եմ, թե հայ ազատականությունը պետք ա լինի հեղափոխական, ես նկատի չունեմ, թե Սերժ Սարգսյանին պետք ա կախել: Ու ոչ էլ նկատի ունեմ, թե պետք ա գիլյոտինի ենթարկել Ռազմիկ Դավոյանին կամ Մերուժան Տեր-Գուլանյանին: Ասածս հեղափոխությունը վերաբերում ա մտածողության էն ավանդույթը ջարդելուն, որն իմ ազգային խնդիրը հակադրում ա իմ ազատությունը: Էդ ավանդույթը ինքն իրան, առանց գիտակից ու վճռական ջանքի, երբեք տեղի չի տա: Ցավն էն ա, որ Հայոց համազգային շարժման վեճը հայոց ավանդական մտավորականության հետ հիմնականում մնաց փոխադարձ պիտակավորումների մակարդակում, չդարձավ հստակորեն ձեւակերպված գաղափարական բանավեճ: Միամտություն ա մտածելը, թե հայ ավանդական մտավորականներն ի ծնե վախկոտ են, դրա համար են իշխանամետ: Վախկոտությունը հո վիրուս չի, որ ծնվելիս վարակած լինի էդքան շատ մարդու: Եթե էդքան շատ մարդիկ անազատ ու վախկոտ են, ուրեմն կա մտածողական ավանդույթ, որն իրանց դարձնում ա էդ տեսակ՝ ստիպում ա ազատությունը ստորադասել ուժին: Այնինչ ազատությունը ամենամեծ ուժն ա: Բայց էս ճշմարտությունը գիտի միայն նա, ով ինքն ազատ ա: Հայ ազգայնական պահպանողականը չի կարողանում լինել ազատ, որովհետեւ իրա մտածողությունը, ձեւավորված լինելով պատմական աղետների ու մանավանդ մեր ամենամեծ աղետի՝ 1915-ի ազդեցությամբ, փաստորեն, ենթարկված ա աղետի տրամաբանությանը: Իսկ աղետը հենց նրանով ա աղետ, որ խաթարում ա կյանքի բնական տրամաբանությունը: Բայց հայ պահպանողականը ոչ միայն ինքը չի կարողանում լինել ազատ, այլեւ ոչնչացնել ա ուզում իմ ազատությունը, որովհետեւ ես՝ ազատականս, գիտակից ջանքով իմ մեջ հաղթահարած լինելով աղետը, իրան թվում եմ ապազգային ու օտար: Կամ որ նույնն ա թե՝ թշնամի: Էս ա, որ ինձ դարձնում ա հեղափոխական: Եթե ես չկարողանամ կոտրել ազգայինի էն պատկերացումը, որում տեղ չկա ազատության համար, էդ նշանակում ա՝ Հայաստանում տեղ չկա իմ համար:

ՄԱՐԻՆԵ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ

ՇԱՐԺՄԱՆ ԿՈՉԸ ՎՐԱՍՏԱՆԻ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՆ

[19:13] 25 Հուլիսի, 2008

Համաժողովրդական շարժումը հայտարարություն է տարածել Ջավախքում ստեղծված իրավիճակի առիթով:

Համաժողովրդական շարժման կենտրոնն իր անհանգստությունն է հայտնում Ջավախքում ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ: Խորը մտահոգություն են առաջացնում օրերս տեղի ունեցած պայթյուններն ու կրակոցները, որոնց հետեւանքով կա երկու զոհ:

Մենք դատապարտում ենք Հայաստանի իշխանությունների վարած քաղաքականությունը տարածաշրջանի նկատմամբ, որը աչքի է ընկնում Ջավախքում առկա խնդիրների շարունակական անտեսմամբ եւ Վրաստանի իշխանությունների հետ համագործակցաբար դրանք լուծելու անկարողությամբ: Դրա փոխարեն Հայաստանի իշխանությունները մշտապես օգտագործել են Ջավախքի բնակչությանը իրենց նպատակների համար, մասնավորապես ապորինաբար ներգրավվելով վերջիններիս հայաստանյան ընտրական
միջոցառումներում:

Այսօր էլ, փոխանակ հանդես բերվեր հստակ մոտեցում կատարվածի վերաբերյալ, իշխանությունները սահմանափակվում են անհեթեթ հայտարարություններով, հիասթափություն եւ անտարբերություն առաջացնելով մեր հայրենակիցների շրջանում:

Բարեկամական Վրաստանի հետ ռազմավարական համագործակցության կողմնակիցը լինելով, Համաժողովրդական շարժումը մշտապես կարեւորել է Ջավախքում ժողովրդավարական գործընթացների խորացման, հասարակական կազմակերպությունների կայացման, մարդու իրավունքների պաշտպանության աստիճանի բարձրացման, հայ բնակչության ինքնակառավարման եւ լեզվամշակութային իրավունքներին առնչվող խնդիրները: Կոչ ենք անում Վրաստանի իշխանություններին այնպիսի անհրաժեշտ եւ համարժեք միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակի կարգավորման նպատակով, որ որեւէ կերպ չտուժեն ջավախցիների հիմնարար իրավունքները, ազատությունները եւ արժանապատվությունը:

Progrès insuffisants

Arménie : des « progrès insuffisants » concernant les exigences de l’APCE, un débat d’urgence est donc nécessaire

Strasbourg, 20.06.2008 – Un débat d’urgence sur l’Arménie en session plénière de l’Assemblée parlementaire du Conseil de l’Europe (APCE) est nécessaire, de l’avis de Serhiy Holovaty, Président de la Commission de suivi de l’APCE.

M. Holovaty déclare dans une lettre adressée aujourd’hui au Président de l’Assemblée que Georges Colombier (France, PPE/DC) et John Prescott (Royaume-Uni, SOC), les co-rapporteurs de la Commission, ont jugé insuffisants les progrès réalisés à ce jour par les autorités arméniennes en réponse aux exigences formulées par l’Assemblée à la suite des violences survenues en février 2008 après les élections.

Les deux parlementaires ont effectué une visite de deux jours dans le pays (16-17 juin) afin d’évaluer les progrès réalisés, conformément à une décision antérieure prise par la commission à Kiev.

Unité de Communication de l’Assemblée parlementaire
Tel: +33 3 88 41 31 93
Fax : +33 3 90 21 41 34
pace.com@coe.int
www.coe.int/press

STATEMENT OF THE CIVIL SOCIETY REPRESENTATIVES

STATEMENT OF THE CIVIL SOCIETY REPRESENTATIVES WITH RESPECT TO THE FULFILLMENT OF THE REQUIREMENTS OF PACE RESOLUTION 1609 OF

17 APRIL 2008

Having examined the domestic political situation and the measures taken by Armenian authorities to fulfill the requirements stipulated by the Parliamentary Assembly of the Council of Europe’s (PACE) Resolution 1609, we, the undersigned participants in the summary discussion on PACE Resolution 1609 of 17 April 2008, hereby affirm that:

· The unlawful actions that accompanied the 2008 presidential elections have brought forth distrust toward the electoral process and the authority formed in its result;

· The curtailing of human rights and the violent actions, which began after the elections and took on a new character and impetus following the March 1 tragedy, have further deepened the citizen discontent; and,

· Armenian authorities continue to disseminate inaccurate information and issue apparent false statements to the international bodies with the aim of gaining their trust, but in the meantime they continue their unlawful and violent actions against the freedom of opinion at home.

We also register that even though the Armenian authorities are initiating certain steps toward the implementation of PACE Resolution 1609, and specifically the provisions set out in its twelfth section, in essence these steps cannot be considered a fulfillment of the requirements of this resolution because:

· In terms of the March 1 tragedy and the ensuing circumstances, no investigation has been launched to date and no one has faced responsibility for the ten casualties and the hundreds of injured. The authorities attempted to transform this matter, which the country’s Ombudsman had raised concerning the lawfulness of the actions taken by the competent bodies, into an allegation that the human rights defender had over exceeded his empowerment;

The task of carrying out an “independent, transparent, and reliable investigation” is assigned to the parliamentary commission comprising the majority of the ruling coalition members, who do not enjoy the people’s trust and have demonstrated their anti-democratic nature on numerous occasions;

· The absolute majority of those who were arrested for their political convictions have not been released. In some cases their jail sentence was commuted, but they still are charged with committing different crimes, and this in the case when false testimonies are at the basis of these charges while the preliminary investigations and court hearings are conducted with numerous infringements;

The political pursuit continues still, the people are taken under police custody without legal grounds, they are subjected to intimidation and dismissed from their jobs; and,

· On 12 June 2008, a mere superficial—cosmetic, if you will—changes were made in the Armenian law “On Holding Assemblies, Public Meetings, Marches, and Demonstrations.” And in result the citizens’ constitutionally protected right to hold pacific assemblies and without the presence of any arms is curtailed even now and the substance of the anti-democratic law, which was passed on March 17, has not changed to all intents and purposes. And in actual fact, the right of free assembly and holding protest marches is hindered by the discretionary, discriminatory, and obscure decisions taken by the authorities. In addition, the activities of NGOs still are impeded.

We state that the process of fulfilling the requirements set out in PACE Resolution 1609 carries an imitational nature in Armenia and this bespeaks the absence of a political will to implement democratic reforms in the country. We therefore declare that the activities carried out to honor the requirements of PACE Resolution 1609 are unsatisfactory.

Discussion participants:

“Against Legal Arbitrariness” NGO
“Sksela” Youth Movement
“Helsinki Citizens’ Assembly” NGO
Helsinki Civil Assembly Vanadzor office
“Hima” Youth Initiative
“Hope” NGO
“Mijnaberd” NGO

Transparency International Anti-Corruption Center
“Women for Peace” NGO
“Young Conservatives” NGO
“Zartonk-89” NGO
National Citizens’ Initiative

Zhanna Aleksanian; journalist
Gayane Abrahamian; journalist
Victoria Abrahamian; journalist
Harutiun Baghdasarian; defense attorney
Seda Safarian; defense attorney

Vahe Grigorian; citizen
Grizelda Ghazarian; citizen
Ruzan Khachaturian; citizen
Hrair Savzian; citizen
The following NGOs likewise have joined this statement:
“Asparez” Journalists’ Club
“Menk+” NGO
“Krtutian Asparez” NGO
“Rights and Freedom Center” NGO
‘Youth for Democracy’ NGO

17 June 2008
Yerevan

MISSION D’ENQUETE

RAPPORT DE MISSION D’ENQUETE ET D’OBSERVATION EFFECTUEE PAR L’AFAJA DU 7 AU 12 MAI 2008 A EREVAN SUITE AUX EVENEMENTS DE FEVRIER ET MARS 2008

Depuis sa création, l’AFAJA entretient des relations privilégiées avec ses confrères arméniens, dans le but de renforcer la profession d’avocat en Arménie laquelle participe, quotidiennement, à l’édification d’un Etat de Droit dans des conditions souvent difficiles et parfois même hostiles.

C’est ainsi que nous avons été sollicités pour l’organisation de différentes missions d’observations judiciaires notamment dans les procédures concernant Achod BLEYAN, Vahé GRIGORYAN, les trois soldats de Mataghis ainsi que Arman BABADJANIAN.

Le 18 mars 2008, suite aux tragiques évènements qui ont endeuillé l’Arménie, le Bâtonnier de Paris, notre confrère Christian CHARRIERE-BOURNAZEL, a adressé au président de l’AFAJA un courrier par lequel il exprimait son émotion et nous interrogeait sur une possible intervention. Il confirmait par ailleurs, l’invitation de son homologue arménien Ruben SAHAKYAN à la rentrée du Barreau de Paris les 4, 5 et 6 décembre 2008.

A l’initiative du Conseil National des Barreaux (CNB France), une délégation de la commission déontologique de l’Ordre des Avocats d’Arménie était invitée à Paris du 30 mars au 5 avril 2008.

Au cours de ce séjour, nos confrères arméniens nous ont fait part de la situation difficile dans laquelle devait s’organiser la défense pénale suite aux nombreuses arrestations depuis les évènements du 1^er mars dernier.

C’est dans ces conditions, que l’AFAJA a été confirmée dans son projet d’organiser une nouvelle mission d’observation judiciaire qui s’est tenue du 7 au 12 mai 2008, avec le soutien du Bâtonnier de Paris qui, par courrier du 25 avril 2008 adressé à chacun des avocats français y participant, exprimait sa solidarité au regard de « son engagement pour la défense de confrères en difficulté où que ce soit dans le monde, comme d’une manière générale, pour la défense des droits humains ».

Le Bâtonnier Christian CHARRIERE-BOURNAZEL nous donnait ainsi « mandat de bien vouloir le représenter auprès de nos confrères arméniens, et en particulier de ceux en charge de la défense des droits humains en Arménie, en nous assurant de son entier et indéfectible soutien dans le cadre de l’accomplissement de notre mission ».

Vous pouvez lire l'intégralité du rapport ICI.

Les Conclusions.

Au cours de ces cinq journées entièrement consacrées à notre mission, nous avons rencontré le Ministre de la Justice, le premier adjoint de l’Ombudsman (Médiateur de la République), l’Ambassadeur et le Consul de France, le président de l’Association Helsinki, huit personnes incarcérées sur plus d’une centaine et bien évidemment le Bâtonnier d’Arménie et nombre de nos confrères arméniens.

Nous ne pouvions dans ce laps de temps rencontrer ni l’intégralité des avocats concernés, ni la totalité des détenus.

De même, nous n’avons pu nous entretenir avec les représentants du Ministère public et entendre la position de l’accusation. Pendant le cours de l’instruction, les communications entre Parquet et Avocats doivent légalement être de nature écrite, le Procureur n’usant de son pouvoir discrétionnaire pour déroger à cette règle qu’à tire exceptionnel. De plus, la procédure pénale arménienne inspirée du système accusatoire ne prévoit la communication de la procédure aux Avocats qu’une fois celle-ci clôturée.

Lors de nos missions d’observations judiciaires précédentes, les affaires étaient en cours de jugement et nous avions sollicité une rencontre avec le représentant du parquet. A chaque fois, ces demandes avaient été rejetées ou les rendez-vous fixés annulés en dernière minute.

Malgré les réserves qui viennent d’être exprimées, les éléments recueillis sur les différents dossiers dont nous avons eu à connaître, nous autorisent à tirer des premières conclusions et nous conduisent à poser un certain nombre de questions.

En premier lieu, nous observons que les interpellations et mises en détention dirigées contre les personnes les plus « influentes » ont été effectuées en violation des règles élémentaires de procédure pénale.

Ainsi en est-il des députés Hakob Hakobian et Miasnik Malkhasyan, arrêtés dès le 2 mars 2008 alors que leur immunité parlementaire n’a été levée par l’Assemblée nationale que le 6 suivant.

De même, s’agissant du Procureur général adjoint, Gaguik Jhanguirian, nous observons qu’il a été interpellé de façon brutale par une quarantaine d’hommes armés et masqués, dans les conditions d’un flagrant délit alors qu’aucune infraction préalable à son arrestation ne lui a été reprochée.

Il n’a été en effet poursuivi dans un premier temps que pour port illégal d’arme, laquelle n’a été découverte dans le coffre de sa voiture qu’au moment de son interpellation. Faute d’éléments au dossier mettant en évidence la commission d’une infraction préalable, son interpellation et les poursuites dont il fait l’objet apparaissent clairement comme la réponse à son intervention publique de la veille, lors du meeting de l’opposition.

De même, son maintien en détention au delà de la 72^ème heure de garde à vue et la convocation du Tribunal au milieu de la nuit, plus de 4 heures après l’expiration du délai légal de privation de liberté, afin de rendre une ordonnance de placement en détention provisoire constitue une violation flagrante de procédure qui aurait dû manifestement être sanctionnée par la juridiction d’Appel.

Ces pratiques laissent à penser que ces procédures ne sont que l’habillage judiciaire, dans des formes extrêmement grossières, de poursuites qui revêtent un caractère politique.

En second lieu, au regard de la gravité des chefs d’inculpation le plus souvent notifiés, comme notamment la « tentative de renversement du pouvoir par la force en violation de l’ordre constitutionnel », on serait en droit d’attendre la présentation d’éléments concrets et tangibles permettant d’étayer une accusation aussi grave.

Or des informations que nous avons pu recueillir, ces éléments font largement défaut.

A l’issue de deux mois de détention, Alexandre ARZOUMANIAN, directeur de campagne de Levon TER PETROSSIAN, n’avait toujours pas été entendu par un enquêteur et ne savait toujours pas ce qui lui était concrètement reproché.

Or il convient de rappeler qu’une année avant l’élection présidentielle, Alexandre ARZOUMANIAN a fait l’objet de poursuites judiciaires et d’une incarcération de plusieurs mois parce qu’on avait retrouvé à son domicile plusieurs dizaines de milliers de dollars, sans pouvoir établir leur origine frauduleuse. Cette affaire n’a toujours pas été clôturée.

Quant aux propos « nous allons gagner », prononcés lors d’un meeting par Ararat ZOURABIAN, Président du Mouvement National Arménien, et pour lesquels il est poursuivi, ils peuvent difficilement s’interpréter comme une tentative de renversement du pouvoir par la force, d’autant qu’il s’agit du slogan figurant sur les affiches du candidat TER PETROSSIAN.

De même, de nombreuses images vidéo montrent les deux députés Hakob HAKOBIAN et Miasnik MALKHASIAN jouer un rôle pacificateur lors de la manifestation du 1^er mars, attitude peu compatible avec une tentative de coup d’Etat, ce qui conforte leurs propos tenus lors de notre entretien.

Tous ces éléments établissent indubitablement le caractère politique des poursuites engagées.

D’autant qu’à ces deux premiers points, il convient d’ajouter les cas de violence caractérisées lors des interpellations ainsi que pendant la période de garde à vue.

Ainsi en est-il de David Arakelyan, dont le visage, deux mois après son interpellation, était toujours marqué par un important hématome à l’oeil gauche lors de notre rencontre.

Arrêté le 1^er mars au matin alors qu’il quittait la place de l’Opéra, il a été jeté avec trois autres personnes dans un fourgon de la Police « anti-émeute » où leur ont été assénés coups de pieds et de matraques, avec notamment pour conséquences que ses cotes ont été brisées.

En outre et de manière plus générale, les légitimes interrogations de l’Ombudsman telles que formulées dans son rapport sur les évènements restent à ce jour sans réponse.

S’agissant de l'évacuation de la place de l'Opéra au matin du 1er mars 2008, les autorités ont fait état de la découverte d'armes et de munitions cachées, le tout filmé par la chaîne de télévision publique mettant en avant des policiers accroupis dans les bosquets découvrant quelques grenades, chargeurs et revolvers.

Ces images ont largement participé à la propagation de l'idée que les manifestations, jusqu'alors pacifiques, étaient finalement destinées à la réalisation d'un coup de force.

Il apparaît cependant paradoxal que ces armes aient été manipulées par les policiers sans la moindre précaution destinée à sauvegarder les preuves dactyloscopiques nécessaires à l’identification de leurs utilisateurs.

Enfin et surtout, pour quelles raisons aucune des procédures engagées à ce jour ne semble directement liée à la découverte de ces armes ?

S’agissant par ailleurs des circonstances exactes ayant causé la mort de 10 personnes et justifié l’instauration de l’état d’urgence, les interrogations sont aussi nombreuses.

Selon la thèse officielle, cette mesure restrictive des Libertés publiques s'est imposée du fait des violences commises avec armes à feu par certains des manifestants à l'encontre des forces de sécurité, lesquelles n’auraient a contrario pas fait usage de leurs armes.

Plusieurs éléments d'informations autorisent à douter de cette présentation des faits.

• Des films vidéo attestent que les forces de l'ordre ont utilisé des armes à feu et tiré à hauteur d'homme, avec usage de balles traçantes, pourtant strictement réglementé.
• Certaines victimes ont été tuées ou blessées « rue Léo », à plusieurs centaines de mètres de la grande manifestation et de surcroît derrière les cordons des forces de l'ordre. Eu égard à la topographie des lieux, il semble improbable que quelques dizaines de personnes aient pu dans cette petite rue, créer une situation insurrectionnelle face à laquelle les autorités n'auraient eu d'autre alternative que le recours à la répression la plus brutale.
• Certaines des victimes ont été atteintes par des balles tirées par derrière et touchées à la tête, circonstances qui alimentent la folle rumeur de la présence de snipers.
• Certaines victimes n'étaient pas militants de l'opposition et n’avaient pas participé à la manifestation.
• Les pillages de magasins ont eu lieu sur l'avenue Machtots, à un emplacement fort éloigné du lieu du rassemblement avec, dans un premier temps, la surprenante tolérance des policiers massivement présents sur les lieux.

Enfin, la question de la présence ou non de l'armée et de son heure d’arrivée, du type d'armes et munitions employées et de la décision d’ouvrir le feu sur les manifestants n'est toujours pas éclaircie.

Or malgré la multitude des procédures engagées, il ne nous est pas apparu qu’une information judiciaire ait été ouverte pour permettre d’identifier les auteurs des coups de feu, que les victimes soient civiles ou policières.

Enfin, nous souhaiterions terminer par la situation des familles des victimes de cette tragédie qui a ensanglanté l’Arménie dans la nuit du 1^er mars.

Aucune d’elles n'avait porté plainte au moment de notre mission. Des informations concordantes ont fait état de pressions exercées à leur encontre ou de sommes d'argent qui leur ont été proposées afin de « tourner la page » et participer aux frais d'obsèques.

Ceux qui n'arrivent pas à se résoudre à ce type d'arrangements expriment cependant la peur de persécutions perçues comme l’inévitable conséquence d’une audace à exiger la vérité.

Et bien plus encore que pour les prisonniers d'opinion, les familles des victimes sont confrontées à une terrible solitude à laquelle le système judiciaire refuse de répondre.

De même que la nécessaire enquête indépendante sur ces évènements telle que préconisée par l’Assemblée Parlementaire du Conseil de l’Europe, il nous paraît urgent que les autorités procèdent à la libération de tous les prisonniers politiques et qu’elles garantissent le droit des familles des victimes à voir établir judiciairement, avec l’assistance d’un avocat, la vérité sur ces évènements .

Paris le 12 juin 2008.

Maîtres Alexandre ASLANIAN, Virginie BIANCHI, Alexandre COUYOUMDJIAN, Sylvie PAPASIAN, Anahid PAPAZIAN, Gérard TCHOLAKIAN, Avocats au Barreau de Paris.

ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՄԱԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՇԱՐԺՄԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆ

10.06.2008

Հունիսի 10-ին ձերբակալվել է §Ղարաբաղ¦ կոմիտեի անդամ, 1990-1995թթ. ՀՀ Գերագույն խորհրդի եւ 1995-1999թթ. ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավոր, ՀՀ Հեռուստատեսության և Ռադիոյի պետական կոմիտեի նախկին նախագահ, 2008թ. նախագահական ընտրություններում Գեղարքունիքի մարզում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կենտրոնական նախընտրական շտաբի լիազոր-պատասխանատու Սամվել Գեւորգյանը£ Նույն օրը դատախազություն է հրավիրվել եւ շինծու մեղադրանք ներկայացվել նաեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի վստահված անձ, Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքում նախընտրական շտաբի պետի տեղակալ Բագրատ Անդրեասյանին£ Ռեժիմն այսպիսով ավելորդ անգամ ցույց է տալիս, որ դատարկ ու կեղծ են իրավիճակի լիցքաթափմանն ու կարգավորմանն ուղղված իր բոլոր հավաստիացումները£ Այս ձերբակալություններով նոր մարտահրավեր է նետվում Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական Վեհաժողովին, որը երկու շաբաթ հետո քննարկելու է 1609 բանաձեւի պահանջների կատարման արդյունքները£ Բանաձեւի առաջնահերթ` քաղաքական բանտարկյալներին ազատ արձակելու պահանջը ոչ միայն չի կատարվում, այլեւ նույնª քաղաքական շարժառիթներով կատարվում են նոր ձերբակալություններ եւ հետապնդումներ: